يكي از مواردي كه براي سرمايه گذاران بورس، مخصوصاً سرمايه گذاران تازه وارد بورس هميشه جذابيت دارد؛ عرضه اوليه سهام شركت ها در بورس است. عرضه اوليه سهام شركت ها در بورس به اين دليل كه در بيشتر مواقع براي سرمايه گذاران سود آور است، هميشه طرفداران خاص خودش را دارد. به همين دليل تصميم گرفتيم تا مقاله اي را در اين رابطه در سايت خانه سرمايه قرار دهيم. هم چنين قصد داريم اطلاعاتي را درباره روش خريد بوك بيلدينگ كه به تازگي در بورس ايران مورد استفاده قرار مي گيرد، در اختيار شما قرار دهيم. پس اگر علاقه مند به آشنايي با مباحث عرضه اوليه سهام و آموزش بورس و هم چنين روش بوك بيلدينگ هستيد، با ما همراه باشيد.
✔ عرضه اوليه سهام در بورس
اين اصطلاح ترجمه شده عبارت (initial public offering (ipo مي باشد. معني اين عبارت، عرضه عمومي اوليه مي باشد، كه در بورس اصطلاحا به آن عرضه اوليه گفته مي شود. هنگامي كه سهام شركتي براي اولين بار در بورس عرضه مي شود، به روز اول عرضه سهام اصطلاحا عرضه اوليه گفته مي شود. در اين هنگام درصد مشخصي از كل سهام شركت براي نخستين بار از طريق بورس اوراق بهادار توسط سرمايه گذاران خريداري مي شود. تجربه نشان داده كه بيش از ۹۰% از عرضه اوليه هايي كه در بورس انجام شده، سودآور بوده اند. به همين دليل براي فعالين بازار هميشه جذابيت داشته است. عرضه اوليه يك شركت در بورس به اين معني نيست كه آن شركت، شركت تازه ايست. بلكه به اين معني است كه به تازگي اجازه خريد و فروش سهام آن در بورس صادر شده است. خيلي از اين شركت ها ممكن است يك شركت دولتي باشند كه سالهاي زيادي سابقه داشته اند. اين نوع سهام شرايطش نسبت به خريد و فروش عادي سهام كمي متفاوت است. اما بعد از آن ديگر تفاوتي با بقيه سهام موجود در بورس ندارد. حال سوال اينجاست كه وقتي سهام يك شركت براي بار اول در بورس عرضه مي شود ما چگونه مي توانيم آن را بخريم؟
✔ چگونه عرضه اوليه بخريم؟
خريد عرضه اوليه سهام سازوكارها و روش هاي مختلفي دارد. اما ما در اين مقاله فقط به روش هايي كه در بورس تهران مورد استفاده قرار مي گيرد اشاره مي كنيم تا مبحث از حوصله خوانندگان خارج نشود. تا همين چند وقت پيش عرضه اوليه هايي كه در بورس ما انجام مي شد به روش حراج با اولويت زمان صورت مي گرفت. بدين صورت كه ابتدا سهم طي يك فرايندي كه سرمايه گذاران حقيقي در آن دخالتي نداشتند، اصطلاحا كشف قيمت مي شد. يعني مشخص مي شد كه سرمايه گذاران مي توانند آن سهم را براي بار اول به چه قيمتي خريداري كنند. سپس با توجه به تعداد سهام شركت و تعداد سهامي كه مي خواست عرضه بشود، سهميه هر فردي كه مي خواست عرضه اوليه بخرد مشخص مي شد. در نهايت هم ساعت سفارش گذاري مشخص مي شد. مثلا در نهايت بورس اعلام مي كرد سرمايه گذاران براي شركت a كه قرار است در ساعت ۱۲:۳۰ دقيقه عرضه شود مي توانند هركدام ۱۰۰۰ سهم و در قيمت ۱۰۰ تومان سفارش بگذارند. پس در اين روش قيمت خريد، ساعت خريد و حداكثر حجم خريد از قبل كاملا مشخص شده بود و در نهايت شما بايد در ساعت مشخص شده سفارش خود را در سيستم ثبت مي كرديد. اگر هم تعداد سهم هاي تقاضا شده از تعداد سهم هاي عرضه شده بيشتر مي شد، اولويت با افرادي بود كه سفارش خود را زودتر ثبت كرده بودند. اما مدتي است كه روش خريد عرضه اوليه به روش بوك بيلدينگ تغيير پيدا كرده كه در انتهاي مقاله درباره آن صحبت خواهيم كرد.
✔ چگونه از عرضه اوليه سود كنيم؟
يك باور قديمي كه در بين فعالان بازار وجود دارد اين است كه خريد عرضه اوليه سودآور است. تجربه نيز نشان داده است كه تاكنون بيش از ۹۰% عرضه اوليه هاي بورس حداقل بين ۲۰-۳۰% سود را براي خريداران آن به ارمغان آورده اند. حتي در برخي موارد اين سود به بيش از ۱۰۰% نيز رسيده است. اين تجربيات و باور عمومي بازار دراين باره، باعث شده است كه در هنگام عرضه اوليه هاي جديد يك جو رواني مثبت وجود داشته باشد كه منجر به افزايش تقاضا براي سهم هايي كه براي بار اول عرضه مي شوند به وجود بيايد. اين افزايش تقاضا در كنار محدوديت هاي خريدي كه در زمان عرضه اوليه وجود دارد، باعث مي شود كه تقاضا براي سهم عرضه شده نسبت به تعداد سهامي كه در بازار عرضه مي شود، بيشتر باشد. در نتيجه شما اگر سهام ارائه شده در زمان عرضه اوليه شركتي را خريداري كنيد به دليل مواردي كه گفته شد، به احتمال زياد چندروزي شاهد صف خريد در سهم خود هستيد. البته همانطور كه گفته شد اين اتفاق در بيشتر مواقع رخ مي دهد و هميشگي نيست. پس نمي توان از قبل به صراحت گفت كه قيمت آن سهم حتما در روزهاي آينده رشد مي كند.
✔ چرا قيمت سهام شركت ها بعد از عرضه اوليه رشد مي كند؟
همانطور كه گفته شد يكي از دلايل رشد قيمت سهم بعد از عرضه اوليه، محدوديت در تعداد سهام قابل خريداري توسط سرمايه گذاران و هم چنين محدوديت در تعداد سهام عرضه شده است. علاوه بر اين، سهام شركت ها معمولا در چنين مواقعي كمي ارزان تر از ارزش ذاتي كه توسط تحليل گران برآورد شده است، عرضه مي شود تا براي سرمايه گذاران جذابيت داشته باشد. وقتي سهام شركتي ارزان تر از ارزش واقعي خود به فروش برسد، طبيعتا تقاضا براي آن سهم نيز افزايش خواهد يافت. هرچه قيمت عرضه اوليه سهم نسبت به ارزش واقعي آن كمتر باشد، جذابيت آن براي سرمايه گذاران بيشتر خواهد بود. اين جذابيت قيمتي در كنار عواملي كه توضيح داده شد، باعث مي شود تا قيمت سهام شركت ها بعد از عرضه اوليه رشد كند. بعد از مدتي با افزايش قيمت سهم و هم چنين عرضه سهامداران عمده و سرمايه گذاراني كه در ابتدا سهم را خريداري كرده اند و در سود هستند، به تدريج تقاضا براي سهم كاهش پيدا مي كند. در اين موقع اصطلاحا گفته مي شود كه سهم متعادل شده است. پس از متعادل شدن سهم، سرمايه گذاران به تدريج با آن سهم نيز مثل ساير سهم هاي بازار برخورد مي كنند. از اين به بعد رشد و افت قيمت سهم به عملكرد آن شركت بستگي دارد. حتي اگر آن سهم زياد و به شكل هيجاني رشد كرده باشد، احتمال دارد افت زيادي را نيز تجربه كند.
✔ عرضه اوليه هميشه سودآور نيست!
در صحبت هاي قبلي گفتيم كه در بيشتر مواقع عرضه اوليه براي سرمايه گذاران سودآور است. اما مواردي هم وجود دارند كه خريد آن حتي مي تواند متجر به ضرر شما بشود. پس بايد دقت داشته باشيد كه با اين ذهنيت كه اين كار هميشه سودآور است، بدون بررسي خريد نكنيد. موارد متعددي هم وجود داشته كه سهم بعد از عرضه اوليه رشد زيادي نكرده. حتي در برخي مواقع شاهد افت قيمت سهم پس از عرضه اوليه نيز بوده ايم. اين افت قيمت مي تواند دلايل مختلفي داشته باشد. مثلا اينكه قيمت سهم در هنگام عرضه اوليه تفاوت چنداني با ارزش واقعي آن سهم نداشته است، به عبارت ديگر آن سهم جذايبيتي براي خريد نداشته است. يا اينكه سهم در شرايطي عرضه شده است كه شرايط كلي بازار مناسب نبوده است و شرايط بازار در آن زمان براي عرضه آن سهم مناسب نبوده است.
✔ روش بوك بيلدينگ در عرضه اوليه چيست؟
به تازگي در بورس تهران از روش جديدي با نام بوك بيلدينگ رونمايي شده است. از اين به بعد شما براي خريد عرضه اوليه بايد به روش بوك بيلدينگ اقدام به خريد سهام بكنيد. مهم ترين مزيت در روش عرضه اوليه سهام به روش بوك بيلدينگ، امكان ثبت سفارش به قيمت هاي متفاوت مي باشد. در اين روش هر سفارش با توجه به حداكثر حجم مشخص شده در قيمتي كه خريدار تعيين مي كند در سامانه معاملات ثبت خواهد شد و در تخصيص سهام بي عدالتي ايجاد نخواهد شد.
در روش بوك بيلدينگ هر خريدار با توجه به تحليل و بررسي هاي خود، درخواست خريد سهام را در ساعتي مشخص كه از قبل ناظر بازار اعلام مي كند، در سيستم معاملاتي ثبت مي كند. اما يكي از معايب اين روش قيمت و محدوديت مثبت و منفي ۱۰ درصد مي باشد. نهاد عرضه كننده يك قيمت را به عنوان كف قيمت سهم مشخص مي كند. حال سرمايه گذاران مي توانند سفارش خريد خود را در بازه اي بين اين قيمت كف و ۱۰% بالاتر از اين قيمت قرار دهند.
مشكل اين روش اين است كه به احتمال زياد در بيشتر مواقع اين كار باعث مي شود تا افراد در سقف قيمتي اقدام به ثبت سفارش و خريد سهام بكنند. اين امر ممكن است موجب ايجاد صف خريد در عرضه اوليه شود. اما به صورت كلي شما در اين روش راحت تر از روش حراج اقدام به خريد مي كنيد. هم چنين ديگر اولويت با سفارش زودتر نيست و شما نبايد خيلي سريع سفارش خود را ثبت كنيد. بلكه براساس تحليل خود آن قيمتي را كه در بازه مشخص شده است، انتخاب مي كنيد و در آن قيمت سفارش خود را ثبت مي كنيد.
✔ خريد عرضه اوليه به روش بوك بيلدينگ
در روش بوك بيلدينگ در عرضه اوليه به اين شيوه عمل مي گردد:
شركتي كه شرايط پذيرش در بازار بورس يا فرابورس را دارا مي باشد و به اصطلاح در بازار درج نماد شده است توسط يكي از شركت هاي مشاور سرمايه گذاري يا تامين سرمايه ارزش گذاري مي گردد. با توجه به ماهيت روش بوك بيلدينگ قيمتي به عنوان حداقل قيمت مورد تاييد قرار مي گيرد و سقف قيمتي كه معمولا ۱۰ درصد بيشتر از حداقل قيمت مي باشد تعيين مي گردد تا تمامي سرمايه گذاران علاقه مند شركت در عرضه اوليه متناسب با تحليل خود درخواست قيمتي خود را ثبت نمايند. اما در ادامه آنچه را در عمل رخ مي دهد براي شما تبيين مي كنيم:
حداقل ۴۸ ساعت كاري قبل از انجام عرضه اوليه، اطلاعيه عرضه اوليه شركت در سايت سازمان بورس يا فرابورس منتشر مي گردد. در آن اطلاعيه حداكثر تعداد سهام قابل سفارش؛ تاريخ انجام عرضه اوليه، دامنه قيمت مجاز معين مي گردد. در روز عرضه اوليه در سايت سازمان بورس اطلاعيه شروع دوره معاملات عرضه اوليه توسط ناظر بازار اعلام مي گردد و شما به مدت ۲ ساعت فرصت داريد تا درخواست خود را ثبت نماييد. پس از پايان دوره سفارش سرمايه گذاران، سازمان بورس متناسب با تعداد متقاضيان و سقف تعداد سهام قابل عرضه شروع به تخصيص سهام به تمامي متقاضيان مي نمايد. فرض كنيد كل تعداد سهام قابل عرضه ۵۰ ميليون سهم باشد و تعداد سرمايه گذاراني كه درخواست خود را ثبت كرده اند ۵۰ هزار نفر باشد. از طرفي هر سرمايه گذار تا سقف ۲۰۰۰ هزار سهم اجازه درخواست خريد را داشته است. علي رغم اينكه كل سرمايه گذاران فوق ۲۰۰۰ سهم را درخواست داده اند اما به هر سرمايه گذار هزار سهم تخصيص داده خواهد شد. از زمان آغاز عرضه اوليه به روش بوك بيلدينگ تا به الان اكثر عرضه هاي اوليه در سقف قيمتي انجام شده اند. نكته آخر آنكه افزايش قيمت از روز بعد از عرضه اوليه عموما به حمايت سهم از سوي سهامدار عمده و ضمنا وجود تقاضاي مناسب از سوي سرمايه گذاران دارد كه اين موضوع جز در موارد معدودي انجام شده است و در نتيجه حداقل بازدهي ۱۵ درصدي را محقق كرده است.
نويسنده: پيمان باغچه سرا